Điện Máy: Đại dương Con Rùa lãng mạn ra đời sau kiến tạo táo tợn

Hồ Con Rùa nhìn từ con đường Nguyễn Đình Chiểu - Ảnh: M.C

Ông cụ Trần Văn D. - dân cư sống từ năm 1945 trên đường Nguyễn Đình Chiểu, gần khu vực biển Con Rùa hiện thời - bảo vậy với chúng tôi vào sáng 29-10, khi hàng trăm thanh niên đang sắm tới đây trong một buổi sáng cuối tuần.

Từ tháp nước "tuyệt đẹp" bị phá bỏ đến tượng Ba Hình... ít bạn nào nhớ

Trên băng ghế uốn cong lãng mạn đặt bao quanh hồ, cụ D. kể: "Trước 1956, cái biển này nhỏ nhắn; giữa có tượng ba bộ đội Pháp bằng đồng, dân Sài Gòn xưa gọi là tượng Ba Hình. Cái bùng binh (round point) bao quanh đại dương xưa gọi là công trường Maréchal Joffre".

Trí tưởng của cụ không sai. Công trường Maréchal Joffre nằm giữa giao lộ, đúng hơn là một ngã tư của ba đoạn đường nay là Phạm Ngọc Thạch và Võ Văn Tần, Trằn Cao Vân, vì nhì con đường sau nằm trên một tuyến phố thẳng)... và là vòng xoay đầu tiên của thị trấn Sài Gòn sau khi người Pháp vô.

Trước đó, bạn dạng quy hoạch Sài Gòn 500.000 dân năm 1862 của sĩ quan công binh Coffin không hề có vòng xoay này.

Phiên bản đồ Sài Gòn 1878 với vòng xoay (dấu chữ thập trên bạn dạng đồ) trước tiên của Sài Gòn, bây giờ là Công trường Quốc Tế - hồ Con Rùa. Từ địa điểm này lao dốc là trường học Đức Bà (đang xây đắp, năm 1880 mới dứt) - Ảnh tư liệu

Bạn dạng đồ quy hoạch Sài Gòn 500.000 dân của Coffin ko phải có vòng xoay (bùng binh - round point - đại dương Con Rùa bây chừ - Ảnh tư liệu

Trước khi có công trường, nơi đây là một tháp nước được xây dựng từ năm 1878 để cung ứng nước cho Sài Gòn, với nguồn cung cấp là vài biển nước xung quanh mà bây chừ trong khuôn viên Nhà văn hóa Bạn trẻ TP.HCM vẫn còn một cái khá lớn (đã được đặt các tấm bêtông phủ lên. Thỉnh thoảng bạn bè kiểm soát an ninh ở đây leo xuống rà soát, có khi bắt được cá trê khủng).

Tháp nước (chateau d'Eau) này được người Pháp tụng ca và in bưu thiếp khá nhiều: "Một công trình tuyệt đẹp trên một nền móng rất cao và vững chãi với một cầu thang xoắn ốc gắn vô một cái lồng" (Louise Bourbonnaud - Les Indes et l'Extreme Orient, 1892).

Tháp nước khu vực đại dương Con Rùa hiện thời lúc xây dựng dứt và ổn định vòng xoay (dòng chữ trong bưu thiếp: rond point: vòng xoay, dân Sài Gòn gọi là bùng binh) trước tiên của Sài Gòn. Ảnh chụp từ ngã tư Phạm Ngọc Thạch - Nguyễn Thị Minh Khai hiện thời về phía tháp nước - Ảnh tư liệu

Tháp nước khu vực hồ Con Rùa bây chừ đầu thế kỷ 20 nhìn từ con đường Blancubé (trước năm 1975 là đường Duy Tân, nay là tuyến đường Phạm Ngọc Thạch). Bên trong tháp là tuyến đường xoắn lên trên - Ảnh bưu thiếp

Tháp nước (tháp cao phía trên, phía sau phố đi bộ Đức Bà - hiện là khu vực đại dương Con Rùa) trên bản đồ 3D Sài Gòn năm 1881. Tòa nhà lớn bên trái là dinh Norodom (hiện là hội trường Thống Nhất). Tuyến đường trước dinh Norodom là các con phố Nam Kỳ Khởi Nghĩa hiện thời. Khu nhà cùng tuyến phố gần đó giờ là Trường THPT Lê Quý Đôn - Bạn dạng đồ của đại úy Fauvre

"Thành quả tuyệt đẹp" này bị chính người Pháp phá bỏ năm 1921 vì không còn đủ sức phục vụ đòi hỏi cung ứng nước cho Sài Gòn lúc ấy đã đẩy mạnh.

Tượng Ba Hình tượng trưng cho việc lấn chiếm của người Pháp đến năm 1956 cũng bị chính quyền Việt Nam Cộng hòa phá bỏ mà không ai luyến tiếc.

Tượng không còn, khu vực này trở thành Công trường Chiến Sĩ với cái hồ bé nhỏ ở giữa "chủ đạo để đại chúng đi qua nghỉ chân chứ ít ai xịt vô" - cụ D. bảo.

Kiến tạo táo tợn và lãng mạn Sài Gòn

Cái hồ nhỏ dại ấy nằm ảm đạm hiu dù nằm giữa một "khuông trời đại học" lãng mạn, khi lúc ấy bao quanh nó là một số trường đại học như Luật, Y, Kiến trúc... và "đoạn đường Duy Tân (nay là Phạm Ngọc Thạch) cây dài bóng mát".

Cho đến giữa thập niên 1960, khu vực này đột nhiên như bừng tỉnh giấc với thiết kế của kiến trúc sư Nguyễn Kỳ. Thiết kế được chọn trong cuộc tranh tài quy hoạch mới cho một công trường rộng gần 1ha nhưng nằm ảm đạm hiu giữa Sài Gòn này.

Nhưng thật sự khu công trường này trở nên sống động và thành kỷ niệm không dễ dàng quên của bao thế hệ người trẻ Sài Gòn khi xa thị trấn là cuộc trùng tu, sửa sang từ năm 1972.

Cụ thể là việc dựng thêm giữa đại dương các cột bêtông cao vút. Trên mỗi cột là năm bàn tay xòe ra đón đỡ một nhụy hoa bêtông nhỏ bé và dong dỏng bên trong.

Bên ngoài là vòng xoay giao thông, bên trong biển cũng là một hệ thống tuyến đường đi bêtông xoắn ốc theo vòng xoay, hướng tới các trụ bêtông và một bia bêtông ghi tên những nước thừa nhận vietnam Cộng hòa lúc ấy.

Bia ghi tên được kiến tạo đặt trên một con rùa lớn bằng thích hợp kim đồng mà đám học trò chúng tôi khi đến đây đều leo lên cỡi và nghịch phá. Phổ quát người khi đến đây chơi cũng tranh thủ nhiếp ảnh với con rùa này.

Công trường Chiến Sĩ (nay là Công trường Quốc Tế) trước lúc chỉnh trang giữa thập niên 1960, lúc đó biển Con Rùa chỉ là một đại dương nước nhỏ chứ không lớn như hiện giờ - Ảnh tư liệu

Đại dương Con Rùa lúc mới xây dựng chấm dứt với con rùa thích hợp kim đồng dưới bia bêtông, đầu rùa hướng về trụ bê tông tròn giữa hồ, hướng trường học Đức Bà - Ảnh: Wayne Trucke

Những bước chân trước tiên trên biển Con Rùa khi mới xây đắp xong xuôi - Ảnh: Wayne Trucke

Một góc đại dương Con Rùa sáng 29-10. Vết còn lại của lưng con rùa đồng vẫn còn dưới bệ bêtông màu trong trắng ảnh - Ảnh: M.C.

Thế là biển Con Rùa ra đời, dù tên gọi chính thức của nó cho đến nay vẫn là Công trường Quốc Tế. Thậm chí khi con rùa đồng không còn sau một vụ phá hoại sau năm 1975, người ta vẫn gọi đó là biển Con Rùa - dù hồ ko phải có con rùa thật lẫn rùa đồng nào.

Đôi lúc cũng có bạn teen tinh nghịch thả rùa phóng sinh vô đó, nhưng khiến sao những chú rùa khổ thân này có thể sống trong một cái biển toàn bêtông và thường được làm vệ sinh.

Xin không nói những huyền thoại hư hư thực thực về long mạch, về trấn yểm của tổng thống vn Cộng hòa lúc bấy giờ, có thể nói biển Con Rùa mà những tuổi teen tậu tới hiện thời có một kiến tạo rất táo bạo.

Trong đó ngay khi vừa thành lập 1972, nhà cửa này từng bị la hoảng khi những đoạn đường đi trên hồ uốn lượn mà ko phải có lan can phòng chống... té hồ.

Thế nhưng trong khoảng khi đưa vào dùng năm 1972 đến nay, chuyện té biển hình như chưa bao giờ là vấn nạn cần phải lưu ý, dù có thể đôi lúc cũng có bạn nào đó hụt chân té xuống cái đại dương... cạn sợt này.

Cùng chúng tôi đi trên các đoạn đường bêtông nổi lát đá rửa (để bám chân - được làm cho rất cam đoan, giờ vẫn vững chắc sau gần nửa thế kỷ trên mặt đại dương và đội mưa nắng), kiến trúc sư trẻ Đậu Việt Đức (Công ty CP nhà Hưng An, Q.Bình Thạnh, TP.HCM) phản hồi: "Vị kiến trúc sư kiến tạo nơi đây đã khéo léo hướng dẫn tầm nhìn của người đi trên các con đường xoắn ốc trên đại dương đến khu trọng tâm (các cột bêtông và bia rùa) nên đã ít phổ biến hạn dè bỉu tai nạn té hồ".

Theo anh, "đây là thiết kế dễ chơi nhưng lãng mạn một bí quyết rất táo tợn - giữa một Sài Gòn ít nhiều chú tâm công năng, hình khối lúc ấy; nhất là thi hành ở một khu vực bỏ ra cho bao người hỗ tương hằng ngày".

Và nét lãng mạn ấy với thử thách của thời gian đã được xác thực bởi bao thế hệ tuổi teen, học sinh, cư dân Sài Gòn sắm đến, nhớ về; như một trong những vị trí dễ thương nhất Sài Gòn.

...Như buổi sáng cuối tuần thông thường 29-10, khi chúng tôi đến đây, hàng trăm bạn trẻ đang ngồi bên nhau xung quanh và bên trong. Một mái nhà trẻ cùng nhì con gầy tung tăng bước vô. Rồi một cặp thanh niên đôi mắt ngời hạnh phúc bước lên khối cầu thang trên biển chụp hình đám cưới...